In dit artikel vertel ik u een aantal wetenswaardigheden over de fokkerij. Het is geen medische verhandeling en ik pretendeer ook niet volledig te zijn. Wat ik probeer is u meer te vertellen over dit prachtige onderwerp.
Als in het voorjaar de zonintensiteit toeneemt wordt de Shetlandmerrie vruchtbaar en hengstig. Er wordt geadviseerd de merrie niet te laten dekken voor 15 mei. Als de merrie direct opneemt (drachtig wordt) wordt het veulentje half april geboren. Aangezien de Shetlander veelal buiten loopt is dat vroeg genoeg vanwege weersomstandigheden. De merrie is over het algemeen zes dagen hengstig. De laatste twee dagen van de hengstigheid is de beste tijd om te dekken, dan komt het eitje vrij. Sperma van de hengst blijft in de merrie ongeveer 2 dagen in leven.
In de Shetland wereld komt kunstmatige inseminatie wel voor maar op beperkte schaal. Veelal worden de merries nog naar de hengstenhouders gebracht. Ook kennen wij de reizende hengstenhouders die aan huis komen.
Als je de merrie wegbrengt naar de hengstenhouder moet de pony in een goede conditie zijn maar niet te dik. Bij voorkeur moet de merrie door het oude haar heen zijn. Bij voorkeur zijn de merries ingeënt tegen influenza. Bij de hengstenhouder moet je erop letten dat je merrie en haar eventuele veulen veilig loopt. Niet te grote groepen bijeen en een goede afrastering. Ik let ook op de conditie van de merries die er al lopen. Ook maak ik afspraken met de hengstenhouder wat hij moet doen als mijn pony onverwachts ziek wordt of als er dierenartskosten moeten worden gemaakt ten behoeve van de dekking. Als een guste merrie wordt gebracht willen sommige hengstenhouders graag de merrie laten spoelen zodat de baarmoeder schoon is. Hierdoor worden dekinfecties voorkomen.
Na een dekcyclus kan de merrie met ongeveer 21 dagen opnieuw hengstig worden Je kunt de merrie tussendoor laten lopen bij de hengstenhouder of haar naar huis halen. Als je haar thuis hebt moet je zelf schouwen. Dat wil zeggen dat je met een hengst controleert of de merrie hengstig is geworden. Als je geen ervaring hebt in schouwen komt het vaak voor dat de merriehouder constateert dat de merrie hengstig is. Bij de hengst gekomen is dat niet het geval.
Als je de merrie schouwt en ze is niet hengstig wil ze wel eens uit kwaadheid gaan plassen. Aangezien een merrie ook plast met hengstigheid zorgt dat voor verwarring. Als een merrie hengstig is plast ze vaak met een wat bolle rug en met haar kruis naar beneden gedrukt. Als ze kwaad is plast ze vaak recht achteruit en zwiept ze met de staart.
Als de merrie niet hengstig wordt kun je haar na vier weken scannen. De dierenarts controleert dan of er een vruchtje te zien is in de baarmoeder. Is dat niet het geval dan zal de merrie weer hengstig worden of moet je haar hengstig spuiten. Als er wel een vruchtje is dan kun je haar weer tevreden mee naar huis nemen. Ook dan moet je haar 6 en 9 weken na de dekking in de gaten houden. Het kan zijn dat ze het vruchtje verwerpt en opnieuw hengstig wordt.
Veel van onze fokmerries lopen in het weiland en verrichten geen arbeid. Als de merrie een veulen aan de voet heeft en drachtig is heeft ze lichamelijk wel wat te verzetten. Op zich is een kwalitatief goede weide voldoende. Er zijn ook veel shetlandhouders die de merrie constant in dezelfde kleine weide hebben. Dan moet je de conditie goed in de gaten houden en eventueel wat bij voeren. Verkijk je niet op een dikke buik. Dat kan nog het resultaat van de dracht zijn maar ook wormen. Voel of je de ribben voelt en kijk goed naar je pony. De pony moet levendig zijn en glanzen. Bij paarden groeit het veulen vooral in de laatste maanden. Tachtig procent van de groei van het veulen vindt plaats in de laatste vier maanden. De merrie heeft dan behoefte aan extra voeding.
Als de merrie wel werkt zul je moeten bijvoeren. Trekken is minder belastend dan bereden worden. Trekken kan de pony goed tot de laatste maanden volhouden maar rijden drukt op de rug. Als er dan ook nog een veulentje in de buik hangt krijgt ze wel veel te verduren.
Het is verstandig de merrie aan het einde van de dracht te ontwormen en op een schoon weiland te doen. Het veulen heeft dan de minste kans op wormbesmetting.
320 dagen na de dekking kan het veulen geboren worden. In de Shetlandwereld hoor je uitschieters van drie weken voor de tijd tot 4 weken na de tijd. Ik heb zelf een keer een merrie gehad die 6 weken overdroeg en dus meer dan een jaar erover heeft gedaan. In de laatste dagen van de dracht rijpen de longen van het veulentje en zijn dus erg belangrijk. In de laatste weken begint het uier op te zwellen, worden de tepels dik, gaan glanzen en uitstaan. Sommige merries harsen van tevoren. Zij krijgt dan wasachtige dopjes aan het uiteinde van de tepels. Ook heb je merries die de melk al laten lopen. In de Shetlandwereld hoor je ook vaak dat de merrie nog helemaal geen uier had. Het is zaak je pony goed te kennen en ontwikkelingen te volgen. Begin vier weken voor de uitgetelde datum al op te letten. Neemt het uier toe en zo ja hoe snel. Gaat ze harsen, gaat ze drentelen in de wei. Je moet er goed oog op houden want ze verrassen je graag. Ze hebben liever niet dat je erbij bent. Ik heb zelf meegemaakt dat ik ging kijken in de wei. De merrie stond vrolijk terug te kijken. Niets aan de hand leek het. Toevallig liep mijn man er vijf minuten later ook nog even heen. Toen lag mevrouw languit op de grond en was aan het persen. Soms kun je zien dat de merrie weeën heeft. Ze loopt dan te drentelen en kijkt af en toe naar haar buik. Ook gaat ze dan af en toe liggen en staat weer op. Pas als ze plat op de zij gaan liggen zijn er persweeën.
De meeste veulens worden 's nachts geboren als je ligt te slapen. Een gewone geboorte kan vijf tot dertig minuten duren. Met meerdere merries wordt vaak een geboortemelder aangeschaft. Een zender die de merrie om heeft of die aan het halster kan worden bevestigd. Zodra ze op haar zij gaat liggen (om het veulen uit te drijven) gaat het alarm af. Als je dan de kleren aanschiet moet je nog hard lopen om er bij te zijn.
Het beste is om de natuur haar gang te laten gaan. Blijf rustig kijken. Het enige wat ik doe, als alles goed gaat natuurlijk, is het vlies rond het snuitje verwijderen.
Eerst zie je de potenblaas. Het veulen wordt geboren met de beentjes naar voren. 1 beentje steekt iets uit voor het andere. Op de beentjes ligt het hoofdje. Als na het eerste voetje het tweede niet verschijnt moet je controleren of het beentje er wel bij ligt. Soms blijft 1 beentje achter. Je moet dan het beentje erbij zien te krijgen. Je moet eerst je handen goed wassen voordat je in de merrie komt. En als je het niet vertrouwt of je hebt er geen ervaring in belt dan direct de dierenarts.
In een groot aantal gevallen ligt het veulentje gewoon goed. Soms ligt het veulentje in een stuitligging, dus achterwaarts en enkele keren dwars. De meest voorkomende verkeerde ligging is een teruggeslagen hoofdje. Een dierenarts kan vaak zorgen dat het veulen op tijd in de goede positie wordt gebracht en normaal geboren kan worden.
Als het veulen geboren is moet je moeder en kind rustig laten liggen. Door de navelstreng stroomt nog bloed met daarin belangrijke afweerstoffen voor het veulentje. Het veulentje gaat bijna direct ademhalen. Als moeder of kind gaan bewegen knapt de navelstreng vanzelf op de goede plek. Je kunt wel de navelstreng van het veulen ontsmetten met betadine.
Pasgeboren
Binnen een uur na de geboorte moet het veulen gaan staan en binnen twee uur drinken. Bij Shetland-veulentjes heb ik vaak meegemaakt dat ze al met een kwartier staan en drinken. De eerste melk heet biest en is belangrijk voor het veulentje. Voor de afweerstoffen maar ook om het darmpek (de eerste mest) kwijt te raken. Darmpek is nogal taai en in biest zitten stoffen die ervoor zorgen dat het pek eraf komt. Als het veulentje niet binnen zes uur de darmpek kwijt is kan de dierenarts een klisma geven.
Nageboorte
Binnen drie uur na de geboorte moet de nageboorte eraf zijn. Controleer of de nageboorte compleet is. Je moet de nageboorte weer binnenstebuiten keren via het gat waar het veulentje uitkomt. Dan zitten er drie hoeken aan. Als de nageboorte niet symmetrisch is of als je niet zeker weet of het goed is laat de dierenarts de nageboorte dan controleren. Als er stukjes achterblijven kan dat voor ontstekingen en hoefbevangenheid zorgen. Het niet afkomen van de nageboorte hangt soms samen met een te laag koper of vitamine E gehalte.
De naweeën zijn sterk. De merrie kan dan ook plotsklaps gaan liggen. Het is dus beter bij de merrie en het veulen te blijven tot de nageboorte eraf is.
Het veulentje
En dan springt er een mooi veulentje rond de moeder. Het drinkt en speelt en is kerngezond. Tussen de vijf en 12 dagen wordt de merrie hengstig, de veulenhengstigheid en kan de hele cyclus opnieuw beginnen. Bij oudere merries kun je beter wachten tot de volgende hengstigheid. De baarmoeder heeft dan iets langer de tijd nodig om schoon te worden.
Met geboortes hebben wij al heel wat meegemaakt. Wij zouden dat jaar vijf veulentjes krijgen. Het eerste veulentje werd vlot geboren, keurig op tijd. Alleen bleek direct na de geboorte dat er geen leven kwam in het veulentje. Ze haalde geen adem. Wij hebben nog geprobeerd haar te beademen maar dat is ons helaas niet gelukt. Volgens de dierenarts kan vlak voor de geboorte de navelstreng in de knel komen. Het veulen krijgt dan geen zuurstof en sterft. Wij hebben de moeder bij het veulentje gelaten. Zij heeft 1 dag erbij staan treuren. Erg naar om te zien. Ze stootte met haar hoef tegen het veulen aan om te proberen het op te laten staan. De volgende morgen begroef ze het veulen onder het stro en liep weer de wei in naar haar vriendinnen. Ze kwam nog wel regelmatig kijken. Aan het einde van de dag hebben wij het veulentje weggehaald. Het tweede veulen wat geboren werd ging ook verkeerd. De potenblaas was er en de merrie lag plat te persen. Na vijf minuten zei ik tegen mijn man: "dit is niet goed, bel de dierenarts maar gauw". Die was er gelukkig snel en het bleek een stuitligging te zijn. Hij heeft het veulentje wel kunnen draaien en er gewoon af kunnen halen maar het was al dood. De merrie heeft erg geleden onder deze bevalling. Ze is door de dierenarts gespoeld, om baarmoederinfectie te voorkomen, en lag toen de hele nacht plat in de stal. Ik had haar goed in het stro gelegd. Ze lag de hele nacht te beven en ik was bang dat ik de merrie ook kwijt zou raken. In de ochtend stond ze gelukkig weer op, ging drinken en na 3 dagen liep ze weer tussen de vriendinnen. Ze taalde niet naar het veulen dus dat hebben wij direct weggehaald. Deze merrie heb ik pas na drie maanden weer gedekt om te zorgen dat de baarmoeder weer goed kon herstellen. Er zouden nog drie veulens geboren worden en ik zag er erg tegenop. Dit was ook de eerste keer dat wij deze tegenslagen meemaakten. Toen de volgende merrie er aan toe was heb ik twee nachten erbij gezeten. Op een gegeven moment ging ze plat liggen maar er gebeurde niets. Ik was al in paniek en zei weer tegen mijn man: "bel de dierenarts maar". Hij liep op draf naar huis toe. En toen zag ik de potenblaas komen dus riep hem gauw terug. Met vijf minuten lag er een prachtig zwart merrieveulentje achter de merrie. Binnen een kwartier stond het en dronk. Een geboorte uit het boekje. Ook de andere twee veulentjes werden vlot en zonder problemen geboren. Juist doordat de eerste twee fout waren gegaan hadden wij weer oog voor het wonder van de geboorte en waren wij bijzonder blij met de laatste veulentjes.
Een goed verhaal over veel voorkomende veulenziektes. Waar moet je opletten bij het pasgeboren veulen en wat zijn de mest voorkomende veulenziektes.
De eerste 15 minuten van het filmpje kun je doorspoelen. De film zelf duurt bijna 1,5 uur dus je moet er even de tijd voor nemen. Veel informatie wat ook wij shetlandfokkers kunnen gebruiken.
Een verhaal over inteelt en verwantschap. De film zelf duurt bijna 1,5 uur dus je moet er wel de tijd voor nemen. Het is geschreven voor het Friese stamboek maar ook voor ons heel geschikt.
KFPS College tour I: Inteelt en verwantschap
Hoe selecteren wij merries voor de fokkerij, op basis van fokwaarden of predicaten? Fokwaarden nemen een steeds belangrijkere positie in bij de fokkerij van Friese paarden. In dit college wordt uitgelegd wat fokwaarden zijn, hoe ze berekend worden en hoe fokkers hier gebruik van kunnen maken. De presentatie wordt gehouden door Ids Hellinga.
KFPS College tour II: Inteelt en verwantschap:
Twee artikelen van Jacques Remmen over de normale en abnormale cyclus. Verschenen in de Shetland Pony